ساڵانە حەوت ملیۆن کەس دەکوژێت
دانیشتوانى گوندێکى بنارى قەندیل سەرقاڵى توتنن
964+
وریا فەتاح
هەرچەندە لە ساڵانى پێش پڕۆسەى ئازادى عێراق، بەشى زۆرى جوتیارانى کورد سەرقاڵى توتن کردن بوون، بەڵام ئێستا تاک و تەرا جوتیاران توتن دەکەن، ئێستا کە وەرزى پێوەکردنى توتنە، دانیشتوانى گوندى بەردەشاڵ لە بنارى قەندیل بە هەرەوەزی سەرقاڵى لێکردنەوەى پەلکەکان و لەشیشدانین.
لە هەرێمی كوردستاندا، توتن بە دیاریكراوی لە مانگی شەش دەست بە چاندنی دەكرێت و لە كۆتایی مانگی ئاب لەگەڵ دەركەوتنی پایزیش وردە وردە بەرەو هەڵگرتنەوە دەچێت.
ئێستا بەهۆى ئەوەى بەرهەمهێنانى توتن بەرەو کەمبوونەوە چووە، زیاتر گەڵاکانى لە شیش دەدرێن و کەمتر سوژن و داو بەکار دەهێنرێت.
دانیشتوانى گوندى بەردەشاڵ لە سنوورى بنارى قەندیل، لە ئێستادا سەرقاڵى لێکردنەوە و پێوەکردنى توتنن و بە هەرەوزى ئەم کارە دەکەن.
لە كوردستاندا چەند جۆرێكی توتن دەچێنرێت كە گرنگترینیان ئەمانەن (بۆنداری خاڵخاڵ و گرژە و قوچە)، لە ئێستاشدا نرخی یەک کیلۆ توتنی نمرە یەک بڕی سەرو (100) هەزار و نمرە دو سەروو (75) هەزار و نمرە سێ سەروو (50) هەزار دینار دەکات.
توتن، لە دەرمانەوە بۆ دەرد
توتن لەسەرەتاوە وەك چارەسەرێكی سروشتی بۆ كێشە تەندروستییەكان بەكارهێنراوە، بەڵام ئێستا بوەتە یەكێك لە كوشندەترین رووەكەكانی سەرزەوی، بەشێوەیەك ساڵانە بەهۆی كێشانی جگەرەوە كە لە توتن بەرهەم دەهێندرێت 7 ملیۆن كەس لە سەرتاسەری جیهاندا گیان لەدەست دەدەن و دەبێتە هۆی چەندین كێشەی تەندروستی دیكە بۆ مرۆڤ.
چەند زانیارییەک لەسەر زیانەکانى توتن و جگەرەکێشان:
ئێستا زیاتر لە 16 ملیۆن ئەمریکی بە نەخۆشییەک دەژین کە بەهۆی جگەرەکێشانەوە دروستبووە.
جگەرەکێشان دەبێتە هۆی شێرپەنجە، نەخۆشییەکانی دڵ، جەڵتەی مێشک، نەخۆشی سییەکان، شەکرە، نەخۆشی درێژخایەنی گیرانی سییەکان (COPD)، بەتایبەت هەوکردنی درێژخایەنی بۆرییەکانی هەناسە.
جگەرەکێشان مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی سیل و هەندێک نەخۆشی چاو و کێشەکانی سیستەمی بەرگری زیاد دەکات، لەوانەش هەوکردنی جومگەکانی رۆماتیزم.
جگەرەکێشان هۆکارێکی سەرەکییە بۆ تێکچوونی کۆئەندامی زاوزێ لە پیاواندا.
لە سەرانسەری جیهاندا، بەکارهێنانی تووتن دەبێتە هۆی مردنی زیاتر لە 7 ملیۆن کەس لە ساڵێکدا.
وەزارەتی تەندروستی و خزمەتگوزارییە مرۆییەکانی ئەمریکا دەڵێت: ئەگەر شێوازی جگەرەکێشان لە سەرانسەری جیهاندا نەگۆڕێت، زیاتر لە 8 ملیۆن کەس لە ساڵێکدا بەهۆی نەخۆشییەکانی پەیوەست بە بەکارهێنانی تووتنەوە تا ساڵی 2030 دەمرن.
جگەرەکێشان بەرپرسە لە مردنی زیاتر لە 480 هەزار کەس لە ساڵێکدا لە ئەمریکا، لەنێویاندا زیاتر لە 41 هەزار مردن بەهۆی بەرکەوتنی دوکەڵی دەستی دوو دەمرن، ئەمەش ساڵانە نزیکەی یەک لە هەر پێنج مردنە، یان رۆژانە 1300 مردن.
بە تێکڕا، جگەرەکێشەکان 10 ساڵ زووتر دەمرن لە چاو ئەوانەی جگەرە ناکێشن.
بەپێى راپۆرتە پزیشکییەکان لە ئەمریکا، ئەگەر جگەرەکێشان بەم رێژەیەی ئێستا لە نێو گەنجانی ئەمریکادا بەردەوام بێت، پێشبینی دەکرێت 5.6 ملیۆن کەس لە ئەمریکییەکانی ئەمڕۆ کە تەمەنیان لە خوار 18 ساڵەوەیە، پێشوەختە بمرن.
