مردنى بەکۆمەڵى ماسییەکان لە زۆنگاوێکى نەجەف
لە نەجەف
مرداربوونەوەى بە کۆمەڵى ماسییەکان؛ مەرگى بژێوى راوچییەکانە
964+
وریا فەتاح
وەک پۆشاکێکی ئاوریشمینی ماتەم، لاشەی بێگیانی هەزاران ماسی رووی ئاوی زۆنگاوی “ئبن نجم”ـی لە نەجەف داپۆشیوە. دیمەنێک زیاتر لە کارەساتێکی ژینگەیی، نیگەرانییەکى قوڵى لە دڵى خەڵکى ناوچەکە دروستکردووە، ئەم مەرگەساتە بەکۆمەڵەی ماسییەکان، کە وەک نەخشی سەر ئاو بڵاوبوونەتەوە، نەک هەر هاوسەنگی ناسکی ژینگەی زۆنگاوەکەی تێکداوە، بەڵکو زەنگێکی مەترسیدارە بۆ ئەو خێزانانەی کە سفرەی نانیان بەستراوەتەوە بەو تۆڕانەی رۆژانە فڕێی دەدەنە ئەم ئاوە ژیانبەخشەوە. ئێستا، هاواری بێدەنگی ماسییە مردووەکان تێکەڵ بە دەنگی نیگەرانی هاووڵاتیان بووە، کە داوای چارەسەرێکی خێرا و بنەڕەتی دەکەن.
جەمال عەبد زەید، بەڕێوەبەری ژینگەی پارێزگای نەجەف، بە ئاژانسى دەنگوباسى عێراقى وتووە،”سکاڵای زۆرمان لە هاووڵاتییان و کۆمەڵێک بەرپرسەوە پێگەیشتووە سەبارەت بە لەناوچوونی ماسی لە هۆری ئبن نجم، لەسەر ئەو بنەمایە، تیمێکی پسپۆڕی پشکنین پێکهێنراوە بۆ چوونە شوێنەکە و پەیوەندی لەگەڵ فەرمانگە پەیوەندیدارەکانی دیکە دەکرێت بۆ زانینی هۆکارە راستەقینەکان.”
سەبارەت بە هۆکارە ئەگەرییەکان، زەید روونیکردەوە: هێشتا زووە بۆ قسەکردن لەسەر هۆکارە راستەقینەکانی لەناوچوونەکە، بەڵام لەوانەیە بەهۆی کەمبوونەوەی ئاو و وشکەساڵییەوە بێت، بەتایبەتی کە پاشماوەی ئەو جۆگە ئاوانەی دەڕژێنە هۆری ئبن نجم زۆرجار لەم وەرزانەدا ئاویان کەم دەبێت و دەوەستێت، ئەمەش لەوانەیە ببێتە هۆی لەناوچوونی ماسی کە پێویستی بە ئۆکسجینی تواوەی ناو ئاو هەیە.
“کردەوەی نایاسایی هەندێک راوچی لە رێگەی راوکردن بە کارەبا یان بەکارهێنانی ماددەی ژەهراوی بە ئەنقەست رەنگە یەکێکى تربن لە هۆکارەکان”، جەمال عەبد واى وت.
هەرچى هاوڵاتیانى ناوچەکەشە، داوا دەکەن بەپەلە دەستوەردان بکرێت و چارەسەرى پێویست بدۆزرێتەوە، چونکە وەک دەڵێن، ئەوە سامانى نیشتمانییە و قوتى زۆر کەسى لەسەرە.
زۆنگا و یان هۆرى ئبن نجم: یەکێکە لە هۆرە گرنگەکانی عێراق و دەکەوێتە باشووری رۆژهەڵاتی شاری نەجەف. سەرچاوەی سەرەکی ئاوی ئەم هۆرە لقەکانی رووباری فوراتن کە لە رێگەی چەندین جۆگە و کەناڵەوە پێی دەگات. ئەم هۆرە ناوەندێکی ژینگەیی گرنگە بۆ ناوچەکە و شوێنی ژیانی چەندین جۆر باڵندە و گیانلەبەری ئاوییە.
قەیرانی ئاو لە عێراق:
عێراق بە گشتی رووبەڕووی قەیرانێکی سەختی کەمئاوی و وشکەساڵی بووەتەوە. هۆکارە سەرەکییەکان بریتین لە گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا، کەمبوونەوەی بارانبارین، دروستکردنی بەنداو لە وڵاتانی سەرەوەی سەرچاوەی ئاوەکان (وەک تورکیا و ئێران لەسەر دیجلە و فورات و لقەکانیان)، و هەندێکجاریش بەڕێوەبردنی نادروستی سەرچاوەکانی ئاو لەناوخۆی عێراقدا. ئەمەش کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر ئاستی ئاوی هۆر و زۆنگاوەکان هەبووە.
لەناوچوونى بژێوى
لەناوچوونی ماسی نەک هەر زیانێکی ژینگەییە، بەڵکو کاریگەری راستەوخۆی لەسەر بژێوی ئەو ماسیگرانە هەیە کە پشت بەم هۆرە دەبەستن بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانیان.
یەکەمجارنییە ئەوە روودەدات
دیاردەی لەناوچوونی ماسی لە رووبار و هۆرەکانی عێراقدا شتێکی نوێ نییە و لە ساڵانی پێشووشدا چەندین جار روویداوە، بەتایبەتی لە وەرزی گەرمادا بەهۆی بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، کەمبوونەوەی ئۆکسجینی تواوە لە ئاودا، و هەندێکجاریش پیسبوونی ئاو بەهۆی پاشەڕۆی کارگەکان یان بەکارهێنانی ماددەی قەدەغەکراو لە راوکردندا. بۆ نموونە، لە ساڵی 2018دا دیاردەیەکی بەرفراوانی لەناوچوونی ماسی لە رووباری فورات لە نزیک پارێزگای بابل روویدا.