ورد و درشتى بڕیارەکە
دڵ لە دڵ مەدەن، باجەکانى ترەمپ لەسەر عێراق کاریگەریان لاوازە
964+
وریا فەتاح
ئابووریناسان پێیان وایە، ئەو باجانەى ترەمپ بەسەر عێراق و چەند وڵاتێکى تردا سەپاندوویەتى، کاریگەریان بۆ بازاڕى عێراقى لاوازە، بەڵام دەبنە هۆى خاوبوونەوەى ئابووریى جیهانى و لێرەدا عێراق بە ناڕاستەوخۆ زیانى بەردەکەوێت.
لەوکاتەوەى ترەمپ بڕیارەکەى داوە، هەر بەرمیلێک نەوت نزیکەى 6 دۆلارى لێبووەتەوە
دوێنێ چوارشەممە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئەمەریکا باجى گومرگیی بەسەر چەندین وڵاتی جیهاندا سەپاند، لەوانە عێراق بەڕێژەى 39%، سوریا دوو پلە زیاتر لە عێراق و تورکیا و ئێرانیش بەرێژەى 10%.
عێراق دووەم دابینکەرى نەوت و سووتەمەنى وڵاتانى عەرەبییە بۆ ئەمەریکا
ئەو باجانەى ترەمپ سەپاندوویەتى کاریگەرى دەبێت؟
هەرچەندە ئەمەریکا باجەکانى سەپاندووە، بەڵام زیانەکانى بۆ هاوڵاتیانى ئەو وڵاتانەى بەسەریاندا سەپێنراوە لاوازن، بەتایبەت بۆ عێراق، چونکە زۆرینەى رەهاى هاوردەى عێراقى بۆ ئەمەریکا نەوت و بەرهەمە سووتەمەنییەکانە.
عەبدولڕەحمان مەشهەدانی پسپۆڕی ئابووری هۆشدارى داوە لەوەی هەم عێراق و هەم ئەمەریکا بەهۆی ئەو باجەوە زیانیان پێدەگات، چونکە وەک دەڵێت، ئابورى جیهان زیانى پێدەگات.
بە بڕواى ئەو پسپۆڕە، ئەو باجە نوێیانە دەکرێت ببنە هۆی سستبوونی ئابووری جیهانی، کە ببێتە هۆی دابەزینی خواستی جیهانی نەوت و لە ئەنجامدا نرخی نەوت دابەزێت، لێرەشەوە بەو پێیەی هەناردەکردنى نەوت 95%ـى بودجەی عێراق پێکدەهێنێت، کاریگەرى لەسەر کۆڵەکەى ئابورییەکەى دەبێت.
964 بەدواداچوونى بۆ نرخى نەوت کرد و ویستى بزانێت پێش بڕیارەکەى ترەمپ و دواى بڕیارەکە، نرخى نەوت چ جوڵەیەکى کردووە.
بەپێى داتاى پێگەى ئۆیل پرایس، نرخى نەوتى برێنت تەنیا ئەمڕۆ هەینى، نزیکەى شەش دۆلار دابەزیووە و بووە بە 69 دۆلار و 58 سەنت، لە کاتێکدا پێش بڕیارەکە نرخەکەى لەسەروو 75 دۆلارەوە بوو.
باجەکانى ترەمپ نەوت و وزە ناگرێتەوە
فەرهاد عەلائەدین راوێژکارى سەرۆک وەزیرانى عێراق بۆ پەیوەندییەکانى دەرەوە، ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاوى کردەوە کە هەناردەی وزەی عێراق بە نەوتی خاویشەوە ناچێتە نێو ئەو باجەی کە ترەمپ سەپاندویەتى.
جەختیشى کردووەتەوە، هاوبەشی ستراتیژی نێوان عێراق و ئەمریکا پتەو و بەهێزە، عێراق بەردەوامە لە پابەندبوونی خۆی بۆ قووڵکردنەوەی هاوکارییەکان لەگەڵ ئەمەریکا لە کەرتە جیاجیاکاندا.
زیانى عێراق چییە لەو بڕیارەدا؟
هەناردەی عێراق بۆ ئەمەریکا سنووردارە بە نەوت، کە لە نێوان 250 هەزار بۆ 450 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدایە، سەپاندنی باج لەسەر نەوتی عێراق دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی بەرهەمە نەوتییە پاڵاوتەکان لە بازاڕەکانی ئەمەریکا، ئەمەش ئەگەری هەیە خواست کەم بکاتەوە ئەگەر ئەمریکا بتوانێت نەوت لە وڵاتانی دیکە بە نرخێکی لەبارتر دەستەبەر بکات.
بەپێی داتاکانی ئیدارەی زانیاری وزەی ئەمریکا (EIA)، هەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا تەنیا لە 11 مانگی ساڵی 2024دا 5.18 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە، بەمەش دەبێتە دووەم گەورەترین دابینکەری نەوتی عەرەبی بۆ بازاڕی ئەمریکا.
نەبیل مەرسومى، پسپۆڕى ئابوورى عێراقى، پێى وایە کاریگەری راستەوخۆی ئەو باجانەی لەسەر داهاتی نەوتی عێراقە، بەڵام باجەکان لەسەر کاڵا هاوردەکراوە جۆراوجۆرەکانن و نەوت و گاز و بەرهەمە پاڵاوتببەکان لەم باجانە بەخشراون.
مەرسومى باسى لەوەکردووە کە باج لەسەر هەناردەکردنی عێراق بۆ ئەمەریکا کەمترین کاریگەری دەبێت بەهۆی سنوورداربوونی قەبارەی هەناردەکردنی عێراق بۆ ئەمەریکا، بەڵام دانی بەوەداناوە کە کاریگەرییە جیهانییە بەرفراوانەکانی باجەکان دەتوانێت زیان بە بازرگانی نێودەوڵەتی و گەشەی ئابووری بگەیەنێت و خواستی جیهانی لەسەر نەوت کەم بکاتەوە و فشاری دابەزین لەسەر نرخی نەوتی خاو دروست بکات.
دابەزینى نرخى نەوت لەمڕۆدا بەڕێژەى نزیکەى شەش دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک نەوت، یەکێکە لە کاریگەرییە نەرێنییەکان بۆسەر ئابورى عێراق و هەموو وڵاتانى هەناردکارى نەوت.
ئەگەر ئەمەریکا باج بخاتە سەر نەوت کێ زەرەرمەندە؟
بەپێى بەدواداچوونەکان بۆ بڕیارەکەى ترەمپ، کاریگەرى باجەکان بۆسەر سووتەمەنى و نەوت لاوازن، چونکە ئەگەر ئەوە رووبدات یەکەمجار نرخى سووتەمەنى و بەنزین لەسەر هاوڵاتى ئەمەریکى گران دەوەستێت، لەو حاڵەتەدا ئەمەریکا ناچارە لەو هەناردەیەى عێراق و وڵاتانى نەوتى بۆ وڵاتەکەى دەیکەن کە پەیوەندى بە سوتەمەنییەوەیە، ببەخشێت. بۆیە، بەشێوەیەکى راستەوخۆ بریارەکە بەهیچ شێوەیەک کاریگەرى نابێت لەسەر هاوڵاتى عێراق، لە حاڵەتێکیشدا ئەگەر باج بخرێتە سەر سوتەمەنى، هاوڵاتى ئەمەریکى خۆى زەرەر دەکات، لە حاڵەتێکیشدا ئەگەر ئەمەریکا نەوتى عێراق نەکڕێت ئەوا دەرگاى چین و هیندستان بۆ نەوتى عێراق واڵان، لێرەش ئەمەریکا جارێکى دیکە رووبەرووى زیان دەبێتەوە.
کاریگەرییە ناڕاستەوخۆکان چین؟
ئەم باجانەى ترەمپ سەپاندوونى ئابورى جیهان خاو دەکاتەوە، کە ئابورى جیهان خاو دەبێتەوە، نرخى نەوت دادەبەزێت، کە نرخى نەوتیش دادەبەزێت سەرچاوەى سەرەکى ئابوورى عێراق توشى پێکان دەبێت، بەڵام هەمو وڵاتانى بەرهەمهێنەرى نەوتیش توشى هەمان زیان دەبن نەک بەتەنیا عێراق.
ئەگەر عێراق کاردانەوەى هەبێت و باج بخاتە سەر هاوردەى ئەمەریکى چى روودەدات؟
ئەگەر عێراق کاردانەوەى هەبێت و باج بخاتە سەر هاوردەى کاڵاى ئەمەریکى، ئەوکات کاریگەرییەکە دروست دەبێت، بەڵام زیاتر شتە گرانبەهاکان دەگرێتەوە، وەک ئۆتۆمبێل و ئامێرى کارەبایى و ئەلیکترۆنى. لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا کاریگەرییەکە لاوازە، چونکە لە کۆى 80 بۆ 90 ملیار دۆلار هاوردەى عیراقى 1.7 ملیار دۆلارى هاوردەى ئەمەریکایە لە عێراق، بۆیە ئەگەر عێراق نەک باج، تەنانەت هاوردەى ئەمەریکیش بوەستێنێت، کاریگەرى گەورە لەسەر ئابورى عێراق دروست ناکات.
