مانگی هۆشیاری
هۆشیاریی کحول و کاریگەرییە راستەقینەکانی لەسەر تەندروستیت
+964
جێگر مەحمود
“مانگی نیسان وەک ‘مانگی هۆشیاریی کحول’ لە ساڵی 1987 لەلایەن ئەنجومەنی نیشتمانی بۆ ئالوودەبوون بە کحول و ماددە هۆشبەرەکان (NCADD) لە ئەمریکا دەستنیشانکراوە، بە ئامانجی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری و کەمکردنەوەی شەرمەزاری پەیوەست بە کێشەکانی کحولەوە
مانگی نیسان، مانگی هۆشیاریی کحولە. ئەمە دەرفەتێکە بۆ تیشک خستنە سەر کاریگەرییە بەربڵاوەکانی خواردنەوەی کحول لەسەر تەندروستی جەستەیی و دەروونی مرۆڤ. زانینی ڕاستییەکان یەکەم هەنگاوە بەرەو پاراستنی خۆمان و ئازیزانمان.
کاریگەرییە تەندروستییەکان کە پێویستە بیانزانیت:
1 جگەر: جگەر ئەرکی سەرەکی پاککردنەوەی خوێنی لە ماددە زیانبەخشەکان هەیە، لەوانەش کحول. خواردنەوەی زیادەڕۆییانە و درێژخایەن دەبێتە هۆی:
• چەوری جگەر (Fatty Liver)
• هەوکردنی جگەر (Alcoholic Hepatitis)
• ڕیشاڵبوونی جگەر (Cirrhosis) کە حاڵەتێکی مەترسیدار و نەگەڕاوەیە.
2 دڵ و سووڕی خوێن: کحول دەتوانێت زیان بە دڵ و بۆرییەکانی خوێن بگەیەنێت، ببێتە هۆی:
• بەرزەپەستانی خوێن
• ناڕێکی لێدانی دڵ (Arrhythmia)
• لاوازبوونی ماسولکەی دڵ (Cardiomyopathy)
• زیادبوونی مەترسی جەڵتەی دڵ و مێشک.
3 پەنکریاس: خواردنەوەی کحول هۆکارێکی سەرەکییە بۆ هەوکردنی پەنکریاس (Pancreatitis)، کە دەتوانێت ببێتە حاڵەتێکی درێژخایەن و ئازاربەخش.
4 شێرپەنجە: توێژینەوەکان پەیوەندییەکی ڕوونیان دۆزیوەتەوە لەنێوان خواردنەوەی کحول و زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە چەندین جۆری شێرپەنجە، لەوانە: شێرپەنجەی دەم، گەروو، سورێنچک، جگەر، کۆڵۆن، و مەمک لە ئافرەتاندا.
5 سیستمی بەرگری: کحول سیستمی بەرگری لەش لاواز دەکات، ئەمەش وا دەکات جەستە زیاتر بەرەوڕووی نەخۆشی و هەوکردنەکان ببێتەوە، وەک سییەکان.
تەندروستی دەروونی و مێشک: کحول ماددەیەکی خەمۆککەرە (depressant) و کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر مێشک هەیە:
دەتوانێت نیشانەکانی خەمۆکی و دڵەڕاوکێ خراپتر بکات یان بیانوروژێنێت.
کاریگەری لەسەر یادەوەری، تەرکیز، و توانای بڕیاردان دادەنێت.
خواردنەوەی درێژخایەن دەتوانێت ببێتە هۆی زیانی هەمیشەیی بە مێشک.
ئالوودەبوون بە کحول (Alcohol Use Disorder – AUD) خۆی نەخۆشییەکی مێشکە.
ئایا بڕێکی “سەلامەت” هەیە؟
ڕێنماییە تەندروستییەکان جەخت لەوە دەکەنەوە کە هیچ بڕێکی کحول بە تەواوی بێ مەترسی نییە. تەنانەت خواردنەوەی “مامناوەند”یش دەتوانێت مەترسی هەندێک نەخۆشی زیاد بکات. بۆ هەندێک کەس (وەک ژنانی دووگیان، کەسانی خوار تەمەنی یاسایی، کەسانی تووشبوو بە هەندێک نەخۆشی، یان ئەوانەی دەرمانی دیاریکراو بەکاردەهێنن) باشتر وایە هەرگیز نەخۆنەوە.
داواکردنی یارمەتی نیشانەی هێزە:
ئەگەر هەست دەکەیت خواردنەوەی کحول کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانت هەیە، قسەکردن لەگەڵ پزیشک یان پسپۆڕێکی تەندروستی دەروونی یەکەم هەنگاوی گرنگە، چارەسەر و پشتگیری بەردەستە.
