كیمیابارانی ههڵهبجه...فۆتۆ: ئهرشیف
زانکۆی هەڵەبجە کیمیابارانەکە دەکات بە دیجیتاڵی
964+
محهمهد عومهر – ههڵهبجه
زانکۆی هەڵەبجە ماڵپهڕێکی ئەلیکترۆنی بە ناونیشانی (ئەرشیفی دیجیتاڵیی جینۆسایدی هەڵەبجە) دروست كردووه، بە ئامانجی بە دیکۆمێنتکردن و کۆکردنەوەی تەواوی سەرجەم ئەو بابەتانەی پەیوەندیان بە کارەساتی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەوە هەیە.
نەریمان عهبدوڵڵا، راگری کۆلیژی زانستە مرۆڤایەتییەکانی زانکۆی هەڵەبجە و سەرۆکی لیژنەی پڕۆژەکە بۆ 964+ وتی، “ئامانجمان لە دروستکردنی ئەم پڕۆژەیە بە دیکۆمێنتکردنی هەموو ئەو بابەت و وێنە و ڤیدیۆ و شایەتحاڵەنەیه، کە پەیوەندیان بە کیمیابارانکردنەکەی هەڵەبجەیەوە هەیە”.
وتیشی، “تا ئێستا هیچ لایەنێکی حکومی و ناحکومی نەیانتوانیوە تەواوی ئەو دیکۆمێنتانەی پەیوەندیان بە کیمیابارانی هەڵەبجەوە هەیە، کۆبکەنەوە یان دهبینین ئەو کەسانەی شایەتی رووداوەکەن، بەهۆی ئەوەی چوونەتە تەمەنەوە و کۆچی دوایی دەکەن، خەریکە بەڵگەنامەکان نامێنن، ئێمە بیرمان کردەوە سەرجەمیان کۆبکەینەوە لە پڕۆژەیەکی ئەلیکترۆنی و ئەرشیفی بکەی”.
نەریمان عهبدوڵڵا ئاماژهی بهوه دا، ماڵپهڕێكیان لهسهر ئینتهرنێت دروست كردووه، کە ئەرشیف تەواویان بە زمانەکانی “كوردی، ئینگلیزی، عەرەبی و فارسی” دهبێت، بە ئامانجی ئەوەی کارەساتەکە ئەرشیف بکەن بۆ نەوەکانی داهاتوو.”دهمانهوێت ئەو کەسانەی لە دەرهوهی كوردستانن و خهڵكی وڵاتانی دیكهن، بە کارەساتی کیمیابارانی هەڵەبجە ئاشنابن و زانیاریان لهبارهوه ههبێت”، نەریمان عهبدوڵڵا وای وت.
لیژنهكه كاریان بۆ ئهوه كردووه، ههرچی پهیوهندی به كارهساتی ههڵهبجهوه ههبێت، له گۆڤار و رۆژنامەكان، بڕیارهكانی دادگا، شایەتحاڵەکان کە لە رێگەی چاوپێکەوتنی نوسراو و ڤیدیۆیی گفتوگۆیان لهگهڵ كراوه، به تایبهتی ئهوانهی خوێندکارانی زانکۆ چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا ئەنجامداون، کۆبكهنهوه.
964+ زانیاریی ئهوهی وهرگرتووه، بەشێکی گرنگی ماڵپهڕهكه نهخشهیهكی “ماپ” تایبەتی تێدایە، کە لە رێگەیهوه و به هۆی سیستمی جوگرافیایی GIS شوێنی شەهید بوونی خێزانەکان و ههموو تاکەکانی قوربانیانی كارهساتی ههڵهبجهی تێدا دیاریی کراوە، لەگەڵ وێنهی شەهیدەکان و زانیاری کەسی.
راگری کۆلیژی زانستە مرۆڤایەتییەکانی زانکۆی هەڵەبجە دهڵێت، “دەمانەوێت بە هەماهەنگی لەگەڵ کۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە، کەسانی پەیوەندیدار بە کارەساتهكه، رێکخراوەکان، بهڕێوهبهرایهتی مۆنۆمێنتی هەڵەبجە، ئەو کەسانەی لە دەرەوەی وڵاتن و ئاگاداری کارەساتەکەن، خەڵکی هەڵەبجە و بەڕێوەبەرایەتی گشتیی شەهیدان بۆ بهرهوپێشبردنی پرۆژهكه کار بکەین”.ئاشكراشی كرد، زۆر بەڵگەنامە هەن تا ئێستە بڵاونەكراونەتەوە، بهڵام ئهوان له ماڵپهڕهكه دهیخهنهڕوو، کە هەندێکیان لە وڵاتی ئێرانن و لەگەڵ کونسوڵی ئێران گفتوکۆیان کردووه، ههروهها لەگەڵ چەند وێنەگرێکی ئێرانی کە ئەوکات رووماڵی کیمیابارانەکەیان کردووە، گفتوگۆیان كردووه، بۆ ئهوهی ههموو ئهمانه وهك دۆکیۆمێنت دهست بخهن و له ماڵپهڕهكه بڵاوی بكهنهوه.
نهریمان عهبدوڵڵا وتی، ئێستا هاوڵاتیان دەتوانن لە رێگەی ماڵپەڕەکەیانەوە سەردانیان بکەن بۆ بیبنینی بابەتەکان، داوای ئهوهشی كرد، ههر كهسێك بهڵگهنامه و بابهتی پهیوهست به كارهساتی ههڵهبجهی ههیه بۆیان بنێرێت، بۆ ئهوهی له ماڵپهڕهكه بڵاوی بكهنهوه.
له 16ی ئاداری 1988 له كاتی شهڕی نێوان عێراق و ئێران، رژێمی پێشووی عێراق به سهرۆكایهتی سهدام حوسێن، شاری ههڵهبجهی به چهكی قهدهغهكراوی كیمیایی بۆردومان كرد، له ئهنجامدا زیاتر له پێنج ههزار كهس شههید بوون، ههروهها زیاتری ده ههزار كهس برینداربوون، كه ههندێكیان ئێستا له ژیاندا ماون و كاریگهریی چهكهكهیان بهسهرهوه ماوه و دهناڵێنن.
شاری ههڵهبجه، كه ئێستا پارێزگایه، دهكهوێته نزیك سنووری ئێران و 83 كیلۆمهتر له باشووری رۆژھەڵاتی شاری سلێمانییهوه دووره.