• پرۆگرام
  • پەخش
  • راپۆرت
  • فیلم
  • هەواڵ
  • بازاڕ
  • ترێند
  • تەکنەلۆژیا
  • ژینگە
  • ناوخۆیی
  • هەواڵ
  • وەرزش
+964 - logo
+964 - logo
+964 - logo

‌ عوسمان دیقنه‌؛ ئه‌و كورده‌ى سودانییه‌كان به‌ پاڵه‌وانى مێژوویی خۆیان ده‌زانن

 964+

فه‌رهاد حه‌سه‌ن

له‌ قوتابخانه‌یه‌كی خه‌رتومی پایته‌ختى وڵاتى سودان، مامۆستایه‌ك وانه‌ى مێژوو به‌ قوتابیانى پۆلى سێیه‌م ده‌ڵێته‌وه‌ و باسی شۆڕشى مه‌هدیان بۆ ده‌كات، یه‌كێك له‌سه‌ركرده‌ دیاره‌كانى ئه‌و شۆڕشه‌ش كه‌ مامۆستاكه‌  ناوى ده‌هێنێت، عوسمان دیقنه‌یه‌ و ده‌ڵێت “دیقنه‌ به‌ ره‌گه‌ز كورد بووه‌”.

كورد له‌وڵاتى سوداندا بوونى له‌مێژینه‌ییان هه‌یه‌، به‌شێك له‌سه‌رچاوه‌كان باس له‌ سه‌رده‌مه‌كانى (سه‌ڵاحه‌ددینى ئه‌یوبیی و عوسمانییه‌كان و محه‌مه‌د عه‌لی پاشا) ده‌كه‌ن، به‌شێكیشیان بۆ سه‌رده‌می خه‌لافه‌تى عه‌باسیی و دواى فتوحاتى ئیسلامیی ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌، كه‌ ئه‌وكات ناوی سودان به‌ شانشینى (نۆبه‌) ناسرابوو.

تا ئه‌مڕۆش، له‌ زۆربه‌ى ویلایه‌ته‌كانى سوودان، ناو و نازناوى (كورد) وه‌ك پاشگر، بۆ ناوى كه‌سایه‌تییه‌كان یان شوێنه‌ بازرگانى و ناوه‌نده‌ جیاجیاكان به‌دی ده‌كرێن، به‌ڵام ناو و نازناوى تریش  هه‌ن كه‌ پاشگری وشه‌ى (كورد)شیان پێوه‌نیه‌و به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك كوردیشن، له‌وانه‌ش (عوسمان ئه‌بوبه‌كر دیقنه‌) كه‌ ناوى له‌ لاپه‌ڕه‌كانى مێژووى سوداندا وه‌ك پاڵه‌وان و سیمبولى ئازایه‌تى، تۆماركراوه‌.

له‌ كۆتاییه‌كانى سه‌ده‌ى هه‌ژده‌هه‌م، ده‌سه‌ڵاتى عوسمانییه‌كان به‌هۆی ترسیان له‌ بنه‌ماڵه‌ى  عوسمان دیقنه‌، له‌ شاری دیاربه‌كری باكورى كوردستانه‌وه‌، به‌ره‌و ئه‌رمینا دووریان ده‌خه‌نه‌وه‌، دواى چه‌ند ساڵێك له‌وێشه‌وه‌ بۆ وڵاتى میسر و دواتر بۆ دوورگه‌ى سه‌واكنى سودان دووریان ده‌خاته‌وه‌.

دواى ئه‌وه‌ى ماوه‌یه‌ك عه‌لى دیقنه‌ى باپیره‌ گه‌وره‌یان له‌ دوورگه‌ى سه‌واكن نیشته‌جێ ده‌بێ، له‌ هۆزی (هدندوه‌) ژن ئه‌خوازێ و كوڕێكیان به‌ناوى (محه‌مه‌د) له‌دایك ده‌بێ، دواى چه‌ندین ساڵ (محه‌مه‌د)یش چه‌ند كوڕ و كچێك ده‌‌خاته‌وه‌، به‌ڵام ته‌نها كوڕیان به‌ناوى (ئه‌بوبه‌كر) له‌ژیاندا ده‌مێنێ و ئه‌ویش ده‌بێته‌ باوكى (عوسمان دیقنه‌).

(دیقنه‌) له‌ ساڵی 1840ی زایینی له‌ (سه‌واكن) له‌دایكبووه‌ و هه‌ر له‌وێش گه‌وره‌ ده‌بێ و دواتر له‌گه‌ڵ براكانى (عومه‌ر و عه‌لی) و ئامۆزاكه‌ى (ئه‌حمه‌د) كاری بازرگانى له‌ نێوان سه‌واكنی سودان و سعودیا ده‌ستپێده‌كات، ده‌بێته‌ ده‌وڵه‌مه‌ندێكی دیار.

سه‌ره‌تاى چوونه‌ ناو كایه‌ی سیاسیی و سه‌ربازی (دیقنه‌) بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كاتێك حكومه‌تى سوودان به‌ بیانووى نایاسایی كاره‌ بازرگانییه‌كه‌ى، ده‌ستى به‌سه‌ر ته‌واوى ماڵ و موڵكه‌كه‌ی داگرت و ئه‌ویش وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك له‌ساڵی 1883 ز، په‌یوه‌ندی به‌ شۆڕشی (المهدی) كرد و له‌ دژی ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئه‌وكاتى میسری (عوسمانی) و ئینگلیز ده‌ستى به‌ چالاكی كرد.

له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا به‌هۆی چالاكبوون و لێزانیی خۆیه‌وه‌ كرایه‌ ئه‌میری رۆژهه‌ڵاتی سوودان و زۆرینه‌ى خه‌ڵكی رۆژهه‌ڵاتی له‌گه‌ڵدابوو.

(عوسمان دیقنه‌) به‌وه‌ ناودار بوو كه‌ له‌ شه‌ڕه‌كاندا تاكتیكی تایبه‌تى سه‌ربازی به‌كار ده‌هێنا، له‌شه‌ڕی (سه‌واكن) توانى هێزه‌ هاوبه‌شه‌كه‌ى تورك و ئینگلیز تێكبشێنێ و بالیۆزێكی ئینگلیزیش به‌ ناوى (مونكریف) بوو بكوژێ، تاوالێهات  توانی (پلانی چوارگۆشه‌ى سه‌ربازی ئینگلیزى) تێكبشكێنێ. ئه‌مه‌ش ناوبانگى دیقنه‌ى گه‌یانده‌ لای شاژنه‌ (ڤیكتۆریا) و ئه‌ویش ده‌زگاى هه‌واڵگری وڵاته‌كه‌شی راسپارد كه‌ به‌ ووردی چاودێری (عوسمان دیقنه‌) بكه‌ن.

كاتێك له‌ ساڵى 1899ز شۆڕشی مه‌هدی به‌ره‌و لاوازی ده‌چێت (دیقنه‌) ده‌چێته‌ ویلایه‌تى (بحر الاحمر) و له‌ساڵی 1900 ز  هه‌واڵی بوونى (دیقنه‌) له‌و شوێنه‌ ده‌گاته‌ ئینگلیزیه‌كان،چونكه‌ ئه‌وانیش پێشتر رایانگه‌یاندبوو كه‌ هه‌ركه‌سێك شوێنی ناوبراو ئاشكرا بكات دیارییه‌كی به‌نرخی پێده‌درێت، ئه‌وه‌بوو له‌و شوێنه‌ ده‌ستگیر ده‌كرا، ماوه‌ى 26 ساڵ له‌ ده‌ستگیركردنى له‌ به‌ندیخانه‌ى (وادی الحلفا) كۆچی دوایی كرد.

ئه‌وكات، (ونستۆن چه‌رچه‌ڵ) ته‌مه‌نى بیستوپێنج ساڵ بوو، وه‌ك رۆژنامه‌وانێكی تازه‌پێگه‌یشتوو له‌گه‌ڵ سوپای وڵاته‌كه‌ى به‌ مه‌به‌ستی رووماڵی رووداوه‌كان له‌سودان بوو، له‌ كتێبێكی تایبه‌ت به‌ یاداشته‌كانى خۆی  به‌ناوى (حرب النهر) كه‌ به‌شێكی زۆری تایبه‌ت كردووه‌ به‌ كاریگه‌رى و ئازایه‌تى (دیقنه‌) ، (ونستۆن چه‌رچه‌ل) ده‌ڵێت “من له‌به‌رده‌م عوسمان دیقنه‌دا وه‌ك ده‌نكه‌ برنجێكی بچووك خۆم ده‌هاته‌ پێش چاو..!”

ده‌نگدانه‌وه‌ى ناوی (عوسمان دیقنه‌) وایكرد نووسه‌ران و مێژوونووسانى و بیانى  ژماره‌یه‌كی زۆر كتێب و هه‌ندێكیشیان به‌شێكی كتێبه‌كانیان تایبه‌ت بكه‌ن به‌ ناوبراو، ته‌نانه‌ت زنجیره‌ درامایه‌كی تایبه‌تی ته‌له‌فزیۆنیش به‌ناوى (ئه‌میرى رۆژهه‌ڵات عوسمان دیقنه‌) له‌لایه‌ن هه‌ردوو وڵاتى سودان و میسر به‌هاوبه‌شی به‌رهه‌مهێنرا .

خوێندکارێکی پزیشکی زانکۆی کۆیە هەڵەیەک لە کتێبی خوێندنەکەی دەگرێت

خاوەنی کتێبەکەش سوپاسی دەکات

خوێندکارێکی پزیشکی زانکۆی کۆیە هەڵەیەک لە کتێبی خوێندنەکەی دەگرێت

964+

گۆڤەند فەتاح – کۆیە

خوێندکارێکی قۆناغی چواری بەشی پزیشکیی زانکۆی کۆیە، هەڵەیەک لە دوو لە کتێبەکانی مەنهەجی خوێندنەکەی دەدۆزێتەوە کە لە 190 وڵات مەنهەجی سەرەکییە، دوای ئاگادارکردنەوەی کۆمپانیای وەبەرهێن و سەلماندنی هەڵەکە بە هەندێک سەرچاوەی دیکەی زانستی، کۆمپانیاکە سوپاسی دەکات.

ئەو خوێندکارە هەڵەکەی لە بابەتی (نەخۆشی هەوکردنی دیواری ناوەوەی دڵ)دا دۆزیوەتەوە، کە لەو دوو کتێبەدا یەکێک لە سێ نیشانەی تووشبوون بەو نەخۆشییە باس دەکات، ئەویش تەواوی سێ نیشانەکەی بە هەڵە داناوە و هۆکاری هەڵەکەشی بە کۆمپانیا وتووە و ئاماژەی پێداوە.

موحەممەد فازڵ، ئەو خوێندکارەی هەڵەکەی دۆزیوەتەوە، بە 964ـی وت، کە هەڵەکەم دۆزییەوە کۆمپانیام بە ئیمەیڵێک لێ ئاگادارکردەوە، دوای ئەوەی بۆم سەلماندن و بە بەڵگەوە بۆم شیکردنەوە، وەڵامیان دامەوە سوپاسیان کردم و پێیان وتم لە چاپەکانی داهاتوودا هەڵەکە راست دەکەینەوە و چاکی دەکەین.

ئاماژەی بەوەشکرد، “سوودی دۆزینەوەی هەر هەڵەیەک لە هەر کتێبێکی پزیشکیدا، وادەکات زیاتر وردەکاری هەبێت لە دۆزینەوەی چارەسەر بۆ نەخۆشییەکان، بۆ ئەوەی نەخۆش تووشی کێشەی دیکەی  تەندروستی نەبێتەوە”

ئەو دوو کتێبەی ئەو خوێندکارە هەڵەکەی تێدا دۆزیوەتەوە ناوەکانیان  (TEXTBOOK OF PEDIATRICS)و (ESSENTIAL  PEDIATRICS)،   ئەو کتێبانە لە ساڵی 1936ەوە بەرهەمهێنراون و ساڵانە لیژنەیەکی پسپۆر هەڵەکانیان دەستنیشان دەکەن بۆ بەرەو پێشبردنی زیاتری کتێبەکان.

پێداچوونەوە: ژێوار خدر

گۆڤارێکی زانکۆی کۆیە لە عێراق پلەیەکی زانستی جیاوازی ب...

گۆڤارێکی زانکۆی کۆیە لە عێراق پلەیەکی زانستی جیاوازی بەدەستهێنا