دروستبوونى 3 سانتیمەتر پێویستى بە 1000 ساڵە
لە هەر پێنج چرکەیەکدا بە قەبارەى یاریگایەکى تۆپى پێ زەوى تێکدەچێت
964+
وریا فەتاح
هەر ساڵەو لە وڵاتێک یادى رۆژى جیهانى ژینگە بەڕێوە دەچێت، رۆژى ژینگەى 2024 گرنگی بە بنیادنانەوەى زەوی و وەستاندنی بیابانبوون و بنیاتنانی توانای خۆڕاگری وشکەساڵی دەدات، شانشینی سعودیە میوانداری چاپی ئەمساڵە.
رۆژى 5 حوزەیرانى هەمووساڵێک، رۆژى جیهانى ژینگەیە، نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ یەکەمجار لە ساڵى 1972 رۆژێکى تایبەتیان بۆ ژینگە دیاریکرد، ئەوەش بەهۆى ئەو مەترسییانەى روبەڕوى ژینگە جیهانى بوەتەوە.
کشتوکاڵ کردنى نازانستى و دارستان بڕین و شارنشینى و چەندین کردارى دیکە، خەریکە جۆراوجۆری بایۆلۆجی زۆرێک لە ئیکۆسیستەمی زەوی کەم دەکەنەوە و تێکى دەدات.
وەک ئەوەى نەتەوە یەکگرتووەکان باسى دەکات لە ئاستی جیهانیدا هاوتای یەک یاریگای تۆپی پێ خاک لە هەر پێنج چرکەیەکدا تێکدەدرێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەزار ساڵ دەخایەنێت بۆ بەرهەمهێنانی 3 سانتیمەتر خاکی سەرەوەى زەوى.
ناوچەی ئاسیا و زەریای هێمن کە دوو لەسەر سێی دانیشتوانی جیهان تێیدا نیشتەجێیە، رووبەڕووی زیادبوونی کاریگەرییەکانی فشاری ئاو و تێکچوونی زەویى بووەتەوە، ئەمانە بەهۆی کۆمەڵێک هۆکارەوە دروست دەبن، لەوانە زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان، پیشەسازی و شارنشینی خێرا و گۆڕانی کەشوهەوا کە خەریکە وشکەساڵی خێراتر دەکات.
زۆرینەی خەڵکی ئاسیا و زەریای هێمن لە شارەکاندا دەژین، لەگەڵ زیادبوونی شارنشینی پێشبینی دەکرێت کاریگەرییەکانی فشاری ئاو و وشکەساڵی شارەکان زیاد بکات.
شارەکان زیاتر لە نیوەی پاشماوەی جیهانی و لانیکەم لەسەدا 60ـی دەردانی گازی گەرمخانەیی بەرهەمدەهێنن، ئەمەش دەبێتە هۆی پیسبوونی رێڕەوی ئاوەکان و زیاتر کەمکردنەوەی ئاوی شیرینی بەردەست.
نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ نۆژەنکردنەوەی ئیکۆسیستەم 2021-2030، لەگەڵ هاوبەشەکانى خەریکی دۆزینەوەى چارەسەرن بۆ بوژاندنەوەی ئیکۆسیستەمەکان لە سەرانسەری جیهان، لەنێویاندا لە ئاسیا و زەریای هێمن، بۆ زیادکردنی خۆڕاگری لە وشکەساڵی و کەشوهەوا و کەمکردنەوەی تێکچوونی زەوی.
بەپێی رێککەوتنامەی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ بەرەنگاربونەوەی بەبیابانبوون 40%ـی هەسارەی زەوی تێکچووە و ئەوەش راستەوخۆ کاریگەریی لەسەر نیوەی دانیشتوانی جیهان هەیە.
ئاماژە بەوەشکراوە، لە ساڵی و2000ـەوە تائێستا وشکەساڵی بەڕێژەی زیاتر 29% زیادیکردوە و رەنگە تا ساڵی 2050 ئەو مەترسییەو گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا کاریگەری لەسەر سێ لەسەر چواری دانیشتوانی جیهان دروست بکات.