گەنجان چۆن چارەسەر دەکرێن؟ باسی دەکەن
لە پرسى مادەى هۆشبەردا هەرێمی کوردستان چووەتە قۆناغە مەترسیدارەکەوە
964+
ژووری هەواڵ
مافپەروەرێک دەڵێت،”بەو پێیەی بینرا مادەی هۆشبەری تێدا دروستدەکرێ، دۆخی هەرێمی کوردستان چووە قۆناغەکە مەترسییەکەوە”، دادوەرێکی خانەنشینی ئاشکرایدەکات، “گەنج هەبووە لە مەزرەعەدا لە ناو شەربەت و جگەرە مادەی هۆشبەری پێ دراوە”.
میدیا گۆران لە دیدارێکی تایبەتدا و لەگەڵ هەریەک لە میوانەکانی، عەبدولباست فەرهادی دادوەری خانەنشین و مافپەروەر هۆگر چەتۆ لە هەڵمەتی رێکخراوەکان بە پاڵپشتی یەکێتی ئەوروپا بۆ بەرەنگاربوونەوەی مادەی هۆشبەر، باسی دۆخی بڵاوبوونەوەی مادەی هۆشبەر دەکەن لە هەرێمی کوردستان و هەندێک رێکاریش پێشنیار دەکەن، تا گەنجانی لێ دوور بخرێنە، هەروەک باسی ئەو ماددە یاساییانە دەکەن کە بەکارهێنەر و بازرگانی مادەی هۆشبەر، بە ئاشکرابوونیان چاوەرێ دەکرێ پێی سزا بدرێن.
هۆگر چەتۆ، مافپەروەر لە سەرەتای بەرنامەکەدا باس لە سێ جۆری قاچاخچێتی لە وڵاتان دەکات و دەڵێت،”هەندێک وڵات هەیە تەنیا مادەی هۆشبەر پێیدا تێدەپەرێت و قاچاخچێتی پێوە دەکرێت، جۆری دووەمیان ئەوانەن پێی تێدەپەرن و بەکارهێنەری هەیە، جۆری سێیەمیان بەرهەمهێنەری مادەی هۆشبەرە و پێیدا تێدەپەرێ و بەکارهێنەریشی هەیە و مەترسیدارترینیانە، ئێستا ئێمە لە هەرێمی کوردستان لەم قۆناغەداین”.
هەندێک وڵات هەن مافیای مادەی هۆشبەریان هەیە، هۆگر چەتۆ وتی،”ئەو وڵاتانە بەهۆی مافیاکانەوە وێستگەی دابەشکردنیان دروستکردووە بە تایبەت لە مەکسیک و کۆڵۆمبیا، هەروەها قۆناغی دروستبوونی مافیای ماددەی هۆشبەر لە تورکیا، ئێران هەن کە هاوسێن لەگەڵ هەرێمی کوردستان و گروپی گەورەیان هەیە و رۆڵ و پەیوەندی نێودەوڵەتی دەگێڕن”.
پێشتر پەیڕەوی یاسایەک دەکرا لە عێڕاق بەناوی یاسای ژمارە 68 لەو یاسایەدا، ئەو کەسەی کە ماددەی هۆشبەریشی دەکێشا و مامەڵەی تاوانباری لەگەڵ دەکرا، دادوەری خانەنشین عەبدولباست فەرهادی وتی، “بەڵام دوای داڕشتنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر لە هەرێمی کوردستان، ئەو کەسەی تووشبووە بەبێ ویستی خۆی و هەستی پێ نەکردووە، ئەگەر خۆی هەواڵ بدات بە دەزگا ئەمنییەکان و تەندروستییەکان مامەڵەی تاوانباری لەگەڵدا ناکرێ و بگرە چارەسەری بۆ دەکرێ وەک نەخۆشێک، پێچەوانەی بازرگانەکان کە سزا قورسەکەیان لە سێدارەدانە”.
میوانەکان باس لەوە دەکەن، “لە بەکارهێنەر و بازرگانانی ماددەی هۆشبەر، هەیانە بەرگری دەکەن و رووبەروو بوونەوە روو دەدات، هەشیانە کارگەی هەیە، یەکێک لە جۆرە بەبڵاوەکانی ماددەی هۆشبەر وەک کریستاڵ بەرهەمدەهێنێت و مەترسیدارە”.
داتای دەستگیرکراون لە کەیسی ماددەی هۆشبەر؛لە ساڵی 2019، هەزار و 182 کەس دەستگیرکراون
لە ساڵی 2020، هەزار و 295 کەس دەستگیرکراون
لە ساڵی 2021، هەزار و 943 کەس دەستگیرکراون
لە ساڵی 2022، دوو هەزار و 22 کەس دەستگیرکراون
لە ساڵی 2023، سێ هەزار و 290 کەس دەستگیرکراونرێژەی ئەو ماددە هۆشبەرانەی دەستیان بەسەردا گیراوە؛
لە ساڵی 2020، زیاتر لە 555 کیلۆ ماددەی هۆشبەر
لە ساڵی 2021، زیاتر لە 947 کیلۆ ماددەی هۆشبەر
لە ساڵی 2022، هەزار و 206 کیلۆ ماددەی هۆشبەر
لە ساڵی 2023، دوو هەزار و 908 کیلۆ ماددەی هۆشبەر
بە قسەی هۆگر چەتۆ، لە ساڵی 2020 تەنیا دەست بەسەر پێنج جۆری مادەی هۆشبەردا گیراوە، بەڵام دوای سێ ساڵ جۆری مادەکان بووە بە 21 مادە، ئەو وتی،” هەندێک لەو مادانە بەهۆی ئەوەی نوێن، بازرگانەکان تازە دەیخەنە بازاڕەوە، دەزگا ئەمنییەکان درەنگتر پێی دەزانن ئەوە جۆرێکی تازەیە مادەی هۆشبەرە”.
میدیا لە مافپەروەرەکە دەپرسێ، مادەم زەنگی مەترسی لێ دراوە، دەکرێ پشکنینی ناچاری لە ناوەندە جیاوازەکان و پەروەردە بکرێ؟، ئەو مافپەروەرە دەڵێت،”ئێستا کاتی ئەوە، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی ناچاری پشکنین لە دەزگا فێرکارییەک ئەمنییەکان و پەروەردەییەکان بکرێ”.
هەر لەو کاتەدا عەبدولباست فەرهادی دەڵێت، “گرنگە ئەو تاقیگەیانەی هەن، دەکرێ یەکێک لە پشکنینەکان، پشکنینی ماددەی هۆشبەر بێت و داوا بکرێ پزیشک پشکنینەکەی بۆ بنووسێت و دەربکەوێ کەسەکە توشبووە، یان بێ ئاگایە لە تووشبوونی یان توشبووە و شەرمی کردووە لە ئاشکراکردنی”.
دادگای کەرکوک – گەرمیان: تۆمەتبارانی کارگەی ماددە هۆشبەرەکە خەڵکی کوردستان نین
